Neuroróżnorodność i inkluzywność w edukacji

W ostatnich latach coraz więcej mówi się o neuroróżnorodności i inkluzywności, także wśród młodych ludzi. Dostrzeganie tych zjawisk i umiejętne podejście do osób, których dotyczą, jest niezwykle ważne w edukacji. Sprawdź, jak stworzyć środowisko przyjazne dla każdego ucznia!

Czym jest neuroróżnorodność i dlaczego jest ważna w edukacji?

Autorką pojęcia neuroróżnorodności jest australijska socjolożka Judy Singer. Badaczka pierwszy raz użyła sformułowania w latach 90. XX wieku, kiedy to opisała swoje spostrzeżenia na temat tego, że każdy człowiek ma jedyny w swoim rodzaju układ nerwowy z unikalnym zestawieniem zdolności i potrzeb. Odnosiło się to przede wszystkim do autyzmu. Przez lata definicja ewoluowała.

Dziś możemy powiedzieć, że neuroróżnorodność odnosi się do naturalnych różnic w funkcjonowaniu mózgu. Te zaś przejawiają się w tym, w jaki sposób ludzie myślą, uczą się i reagują na bodźce zewnętrzne. Chodzi o to, że nie istnieje tylko jeden „prawidłowy” sposób działania mózgu, ale wiele różnych – tak samo ważnych i wartościowych.

Różnice te obejmują takie zjawiska jak ADHD, autyzm, dysleksja, dyspraksja i nie tylko. Co więcej, wszystkie te style myślenia i przetwarzania informacji są integralną częścią ludzkiej natury, a nie zaburzeniem, które należy leczyć. Świadomość tego, szczególnie w obszarze edukacji, jest niezwykle ważna.

Akceptacja i docenianie neuroróżnorodności w klasie wspiera dzieci z różnymi potrzebami i pozwala im czuć się komfortowo w środowisku szkolnym i poza nim. Może przekładać się na:

• większą empatię – dzieci uczą się szacunku do innych, rozumiejąc, że różnorodność jest zupełnie naturalna, a akceptacja różnic sprzyja tolerancji i silnym relacjom wśród rówieśników;
• rozwój kreatywności – uczniowie z różnymi stylami myślenia mogą wprowadzać zupełnie nowe perspektywy, co znacząco wpływa m.in. na pracę zespołową;
• większą gotowość do życia w społeczeństwie – akceptacja neuroróżnorodności pomaga przygotować dzieci do funkcjonowania w zbiorowości, która jest pełna osób różniących się od siebie w wielu aspektach.

Inkluzywność w praktyce – jak stworzyć środowisko przyjazne dla każdego ucznia?

Inkluzywność w edukacji to zapewnienie równych szans wszystkim uczniom, niezależnie od ich indywidualnych różnic. Bez względu na to, czy dzieci mają różne zdolności intelektualne, emocjonalne lub fizyczne, czy też należą do grup mniejszościowych – powinny być traktowane z jednakowym szacunkiem i zaangażowaniem. Przede wszystkim mają czuć się akceptowane.

Nauczyciel powinien odgrywać rolę mentora, który buduje inkluzywne środowisko w szkole. Może to robić na różne sposoby, takie jak np.:

• szerzenie akceptacji i szacunku – nauczyciel ma być przykładem zachowywania się w sposób szanujący i wspierający innych, odpowiada za budowanie atmosfery bezpieczeństwa i docenienia;
• różne metody nauczania – wychowawca wrażliwy na neuroróżnorodność powinien dostosowywać metody nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów;
• troska o integrację – nauczyciel w dużej mierze odpowiada za to, by wszystkie dzieci czuły się częścią społeczności, może organizować np. zabawy integracyjne, wspierające budowę atmosfery wzajemnego szacunku.

Strategie dostosowania metod nauczania do różnych stylów uczenia się

Nauczyciele powinni zidentyfikować preferowane przez swoich uczniów sposoby przyswajania wiedzy. Różnorodne metody – angażujące wzrok, słuch oraz praktyczne doświadczenia – sprawiają, że każde dziecko znajdzie coś dla siebie. Niekiedy pomocne okazują się nowoczesne technologie, w tym aplikacje edukacyjne z ciekawymi grafikami i dźwiękami, pozwalające np. na naukę poprzez angażujące gry lub quizy.

Tworzenie przestrzeni sprzyjającej neuroróżnorodności

Do potrzeb każdej klasy należy podejść indywidualnie. Kiedy np. w grupie znajdują się uczniowie ze zdiagnozowanym ADHD, trzeba dostosować styl nauczania do potrzeb poszczególnych dzieci. W przypadku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą sprawdzić się, np. krótkie przerwy w trakcie zajęć czy eliminacja rozpraszających bodźców w sali lekcyjnej.

W tworzeniu przestrzeni sprzyjającej neuroróżnorodności trzeba mieć na uwadze potrzeby wielu różnych uczniów, nie tylko tych z ADHD. Przydatne okazują się takie rozwiązania jak, m.in.:

• pomoce sensoryczne – dostęp do takich gadżetów jak gniotki antystresowe czy fidget toys może pomóc niektórym uczniom w samoregulacji emocji i lepszej koncentracji na zajęciach;
• techniki relaksacyjne – ćwiczenia oddechowe, krótkie przerwy na ruch czy spokojna muzyka mogą wspomóc dzieci w redukcji napięcia i lepszym skupieniu;
• strefy ciszy – specjalne miejsca w szkole, w których uczniowie mogą się wyciszyć, gdy czują się przebodźcowani, często są to kąciki z poduszkami czy książkami sprzyjającymi odprężeniu.

Jak wspierać uczniów neuroatypowych? Praktyczne wskazówki dla nauczycieli

Niektórzy uczniowie potrzebują więcej czasu na przyswojenie wiedzy, inni z kolei zapamiętują materiał znacznie szybciej. Ważne, aby nauczyciel uwzględniał te różnice. Nie powinien zbyt szybko podawać nowych informacji, kiedy widać wyraźnie, że nie wszyscy zdążyli już zrozumieć poprzednie zagadnienia.

Warto też oferować uczniom różne sposoby nauki – pisanie prac, przedstawianie prezentacji czy tworzenie projektów. Dzięki temu dzieci będą w stanie dobrać najbardziej efektywną dla siebie np. metodę zaliczenia przedmiotu. Ponadto nauczyciele powinni uwzględnić, m.in.:

• indywidualne rozmowy z uczniami i rodzicami;
• współpracę z innymi specjalistami (np. terapeutami);
• otwartość na informacje zwrotne od uczniów.

Dzieciom neuroatypowym mogą pomóc, m.in. częstsze przerwy, ćwiczenia uważności czy techniki oddechowe. Takie rozwiązania wprowadzane przez nauczyciela pozytywnie wpływają na całą klasę. Sprzyjają atmosferze wzajemnego zrozumienia, akceptacji i otwartości.

Patrycja Korczyńska, projektantka usług i specjalistka ds. neuroróżnorodności, w swoim artykule pt. Neuroinkluzywność w miejscu pracy zwraca uwagę na potrzebę edukacji pracowników w sprawach różnorodności. Można to odnieść również do szkół, gdzie nauczyciele powinni być szczególnie otwarci na nowe kursy i szkolenia pozwalające im stawać się jak najlepszymi specjalistami, dbającymi o komfort każdego ucznia.

Autorka pisze: „Wspieranie neuroinkluzywności w firmach związane jest z zapotrzebowaniem na nowe role zawodowe. Mam tu na myśli wewnętrznych konsultantów ds. neuroinkluzywności, doradców ds. neuroinkluzywnej przestrzeni pracy, czy coachów specjalizujących się we wspieraniu osób neuroatypowych”. Specjalistka podkreśla, że najlepsze rozwiązanie to rozwój osób już zatrudnionych.

Chcesz wiedzieć więcej? Dołącz do społeczności Nauczyciel TV i odkryj więcej materiałów wspierających neuroróżnorodność w edukacji!